کانیبالیسم در طیور: راه‌های پیشگیری و درمان

چکیده

کانیبالیسم (Cannibalism): نوعی بیماری یا درواقع حالت رفتاری است که تحت تأثیر برخی عوامل و شرایط خاص در پرنده ظاهر می شود. در این حالت پرنده با نوعی رفتار تهاجمی و پرخاشگرانه شروع به زخمی کردن و خوردن خود یا دیگر پرنده های اطراف خود و نوک زدن به برخی اشیاء می نماید. این بیماری در نژادهای سبک (پرندگان تخمگذار) بیشتر از نژادهای سنگین (پرندگان گوشتی) مشاهده‌شده است. این عارضه در همه سنین، نژادها و در هر دو جنسیت، میان انواع طیور به‌خصوص با سرعت بالایی بین مرغ ها و پرنده هایی که در دوره تخمگذاری هستند، شیوع پیداکرده است. کانیبالیسم به دلیل پایین آوردن سطح ایمنی پرنده میتواند سلامت پرنده را به‌طورجدی تهدید کند و اگر درمان و پیشگیری های به‌موقع در رابطه با آن اعمال نشود، پرورش‌دهنده خسارت زیادی را متحمل خواهد شد. این بیماری روش های درمانی، مدیریتی و تغذیه ای دارد.

مقدمه

اشکال کانیبالیسم:

• نوک زدن به سر: گاهاً پرنده ها باهم درگیر و به قسمت سر، تاج و زائده های گوشتی یکدیگر حمله می کنند.

• کشیدن پر خود یا دیگر پرنده ها: به‌دلیل وجود انگل های خارجی بین پرنده ها و محیط زندگی آن‌ها، گاهاً دچار خارش شده که این خارش ها استرس‌زا بوده، به‌طوری‌که منجر به بروز این عارضه می شود. همچنین این عارضه می تواند، به دلیل کمبود عناصر معدنی مشاهده شود (1).

• نوک زدن به مقعد در پرندگان مسن: طیور تخم گذار در برخی مواقع تخم‌های درشت تر یا به‌اصطلاح دوزرده تولید می کنند. در چنین مواقعی تخم هنگام خروج از لوله تخم، دیواره آن را زخمی و درنتیجه باعث خونریزی جزئی در قسمت بیرونی بدن مرغ می شود. تقریباً بیشترین شکل کانیبالیسم به این صورت می باشد که درنتیجه آن سیستم تخم گذاری پرنده می تواند به‌طور کامل از بین رود (2).

• نوک زدن به ناخن یا انگشتان در جوجه ها: محرومیت از دان به دلایل مختلف ازجمله کمبود دان‌خوری، دور بودن دان‌خوری از جوجه های ضعیف و غیره، موجب شده است که به بستر یا به ناخن یکدیگر نوک زده و آن‌ها را زخمی نمایند.

علت کانیبالیسم

دلایل کانیبالیسم در طیور متعدد است؛ ولی در حالت کلی این رخداد در اثر نبود یا کمبود برخی مواد در پرنده ها اتفاق می‌افتد.

عوامل ایجادکننده کانیبالیسم:

1. تراکم بالای سالن: یکی از اصلی ترین دلایل کانیبالیسم طیور می باشد؛ لذا باید به ازای هر پرنده، میزان فضای متناسب با سن گله در دسترس باشد. البته این موضوع تحت تأثیر شرایط تهویه و بستر متفاوت خواهد بود.

2. شدت نور زیاد سالن:

   • کم کردن شدت نور به‌طور مؤثری در کاهش بروز کانیبالیسم مؤثر بوده است؛ چراکه در حفظ آرامش و کاهش فعالیت پرنده ها مؤثر خواهد بود (3).

   • شدت و میزان نور در مرغ تخمگذار بر اساس اصول پرورش سویه های مختلف و در نظر گرفتن شرایط محیطی و اقلیمی تنظیم می گردد. معمولاً شدت نور برای مرغ های تخمگذار بین 5 تا 10 لوکس مناسب می باشد.

   • در مرغان تخمگذار، طول نوردهی فقط در زمان قبل از بلوغ باعث افزایش کانیبالیسم می شود؛ ولی بعد از بلوغ تأثیری در بروز این عارضه ندارد؛ اما شدت نوردهی در همه‌ی سنین تأثیرگذار است.

   • بروز کانیبالیسم در مرغان تخمگذار، همواره در قفس های طبقات بالاتر بیشتر دیده می شود. این به‌دلیل نزدیک بودن به منبع نوری است.

   • در صورت بروز کانیبالیسم، بهتر است از نور رنگ قرمز استفاده شود. این امر در آرام نگه‌داشتن پرنده ها تأثیرگذار بوده و مهم‌تر از همه، تشخیص خون یا زخم را برای دیگر پرنده‌ها مشکل می‌نماید (3).

3. دمای بالای سالن: دمای بالا در فصل تابستان یا دمای ناشی از فعالیت خارج از کنترل هیتر در زمستان، امکان بروز کانیبالیسم را به‌شدت افزایش خواهد داد؛ بنابراین کنترل دمای محیط باید به‌شدت موردتوجه قرار گیرد.

4. کمبود دسترسی به دان‌خوری و آبخوری: در صورت عدم تجهیزات کافی برای تغذیه و تأمین آب، پرنده ها به‌ناچار به دور دان‌خوری ها و آبخوری ها تجمع کرده و درگیری بین آن‌ها افزایش خواهد یافت.

5. شکل ثابت خوراک: راهکار در این خصوص، تغییر مدل دان از پلت به آردی جهت سرگرم نمودن پرنده می باشد. چراکه مصرف همیشگی دان پلت، باعث افزایش خطر بیماری کانیبالیسم خواهد شد. در مصرف دان پلت یا کرامبل، حیوان فرصت آزاد بیشتری در اختیار دارد و باعث می شود به ضربه زدن یا اشکال دیگر کانیبالیسم روی آورد.

6. کمبود نمک: کمبود نمک به‌ویژه در جیره پرندگان این بیماری را تشدید می کند. افزودن 5/0 تا 1 کیلوگرم نمک در هزار لیتر آب، یک راهکار مناسب در این خصوص است.

7. بی‌توجهی به پرنده بیمار یا مرده در بین گله: اگر پرنده‌ای بیمار یا مرده در بین گله وجود داشته باشد، سایر پرندگان طبق غریزه ای که دارند به او نوک خواهند زد و اگر سریعاً اقدام نشود، این حس کنجکاوی به یک عادت و درنتیجه بیماری روانی کانیبالیسم تبدیل خواهد شد.

8. وجود عواملی مانند انگل یا شپش در قسمت خارجی بدن پرنده موجب خارش بدن پرنده و خودخوری خواهد شد.

کانیبالیسم حاصل سلسله عوامل ژنتیکی، بیوشیمیایی، مدیریتی و استرس‌زا است:

ژنتیک:

الف) کلاس مدیترانه ای و نژاد لگهورن حساس‌ترین کلاس و نژاد بروز کانیبالیسم می‌باشند (سویه‌های تخم‌گذار).
ب) هرچقدر میزان تخم‌گذاری نژادی بالاتر باشد، نسبت به کانیبالیسم حساس‌تر است.
ج) نژادهای با رنگ سفید حساسیت کمتری نسبت به نژاد رنگ قهوه ای دارند.

سن:

سن یکی دیگر از اصلی‌ترین عامل ها در بروز عارضه کانیبالیسم است. بیشترین میزان این عارضه در مرغان تخمگذار در محدوده سنی 20 تا 50 هفته اتفاق می‌افتد.

جنس:

بیشترین میزان کانیبالیسم در جنس ماده رخ می‌دهد و ثابت‌شده است که نگه‌داشتن خروس در مجاورت مرغ بعد از سن بلوغ از بروز این عارضه جلوگیری می‌کند.

تغییرات هورمونی:

تغییرات هورمون های جنسی شامل استروژن و پروژسترون و هورمون‌های استرسی که در محدوده سنی 20 تا 50 هفته بیشترین میزان را دارند باعث بروز این عارضه می‌شوند.

نوروترانسمیتورها:

بالا بودن میزان نور، موجب افزایش ترشح هورمون‌های استرس آدرنالین و نورآدرنالین و کاهش میزان سروتونین (هورمون شادی) و دوپامین خواهد شد که عارضه کانیبالیسم را در گله‌ها ایجاد خواهد کرد.

تاریخچه گله مادر:

• جوجه‌هایی که مادر آن‌ها در شرایط بهتری در گله قرار داشته‌اند، کمتر در معرض کانیبالیسم قرارمی گیرند.

• کانیبالیسم بیشتر در جوجه‌های با مدت هچری بیش از دو ساعت نور و یا میزان شدت نور بالاتررخ می‌دهد.

تغذیه:

• گرسنگی پرنده: اگر به هر دلیلی پرنده گرسنه بماند و برای دستیابی به آب ‌و دان با پرندگان دیگر نزاع نماید، میزان بروز کانیبالیسم در گله افزایش می یابد. استفاده از سوپ طیور یا جیره‌های رقیق توصیه می شود.

• ازنظر کیفی، فقر متیونین و نمک (عناصر سدیم و کلر) و همچنین کمبود کلسیم و فسفر جیره، می‌تواند باعث افزایش این عارضه در گله شود.

• کمبود میزان پروتئین جیره، به‌خصوص در سن حساس (20 تا 50 هفتگی) در مرغان تخمگذار، گله را مستعد به کانیبالیسم می کند. به‌همین دلیل در این سن هیچ‌گاه نباید میزان پروتئین جیره را کمتر از 15 درصد درنظر بگیرید.

• تأمین میزان کافی از سه اسیدآمینه تریپتوفان، فنیل آلانین و متیونین در کاهش کانی بالیسم نقش دارند.

• کمبود فیبر جیره غذایی نیز می‌تواند از عوامل بروز کانیبالیسم باشد.

سیستم زندگی:

تهویه نامناسب منجر به افزایش دمای سالن، افزایش رطوبت، افزایش گاز آمونیاک در سالن می شود که همین عوامل باعث ایجاد استرس و افزایش نوک زنی در گله می شود.

نوک چینی:

از بروز این عارضه جلوگیری می کند. بهترین زمان های نوک چینی، یک‌روزگی، 7 تا 10 روزگی و شش هفتگی است که از بین این سه زمان، بهترین سن 7 تا 10 روزگی است.

آیا کانیبالیسم درمان دارد؟

هیچ درمانی ندارد؛ اما با توجه به فاکتورهای مختلف و اثرات هرکدام در مستعد شدن و بروز کانیبالیسم، استفاده از منابع پروتئین، اسیدآمینه، مواد معدنی، الکترولیت و برخی از ویتامین‌ها میتواند در کنترل کانیبالیسم مؤثر باشد. همچنین توجه به عوامل مدیریتی مانند نور، تراکم، تهویه و غیره در جلوگیری از آن مؤثر خواهد بود.

برای درمان کانیبالیسم چه باید کرد؟

ازآنجایی‌که این بیماری درمانی ندارد؛ ولی با حذف کردن عواملی که می‌تواند این بیماری یا حالت رفتاری را در پرنده فعال کند، می‌توان از بروز آن جلوگیری نمود.

نتیجه‌گیری

منجرشدن به کانیبالیسم چندین دلیل مانند نور، گرمای بیش‌ازحد، تراکم جمعیت، تغذیه، مرگ و زخمی شدن، رفتارهای یادگرفته و ژنتیکی دارد؛ اما تحقیقات هنوز هم برای درک و شناسایی دلایل این رفتارها ادامه دارد؛ چراکه هنوز به‌طور کامل شناسایی نشده است؛ اما به‌طورکلی روش‌های شناخته‌شده‌ای برای کاهش یا کنترل کانیبالیسم مانند توجه به تراکم گله، نوک چینی، نور و انتخاب ژنتیک بهتر وجود دارد.

REFERENCES

1. Bessei, W., 1983. Zum Problem des Federpickens und Kannibalismus. Deutsche Geflügelwirtschaft und Schweinproduktion 24: 656-665 Kjaer, J. B., & Bessei, W. (2013). The interrelationships of nutrition and feather pecking in the domestic fowl. Arch Geflügelk, 77, 1-9.

2. Kuo, F. L., Craig, J. V., & Muir, W. M. (1991). Selection and beak-trimming effects on behavior, cannibalism, and short-term production traits in White Leghorn pullets. Poultry Science, 70(5), 1057-1068.

3. Shi, H., Li, B., Tong, Q., Zheng, W., Zeng, D., & Feng, G. (2019). Effects of LED Light Color and Intensity on Feather Pecking and Fear Responses of Layer Breeders in Natural Mating Colony Cages. Animals, 9(10), 814.