مقدمه
یکی از جنبههای مهم پایین بودن بهرهوری تولید با توجه به بالا بودن حجم جوجه ریزی در کشور، بالا بودن سن پرورش و کشتار جوجههای گوشتی نسبت به سایر نقاط جهان میباشد که پیامدهای منفی نظیر افزایش ضریب تبدیل خوراک، مصرف بیشتر نهادههای دامی بهخصوص ذرت و کنجاله سویا، احتمال بالای بروز بیماری، تلفات، مصرف آنتیبیوتیک و افت کیفی لاشه را مطرح میسازد.
اقتصاد در بازار گوشت مرغ در سال 2022
بازار گاوی و بازار خرسی: هرگاه بازار روند رو به رشدی داشته باشد و قیمتها افزایشی باشد، به آن بازار گاوی یا بازار صعودی (market Bull) و در صورت نزولی بودن و کاهش قیمتها، به آن بازار خرسی یا بازار نزولی (market Bear) میگویند. تنها زمانی بازاری را خرسی یا گاوی مینامیم که حداقل در بازهای چهارماهه و بیشتر شرایط ثابتی را تجربه کرده باشد؛ بنابراین هر چه بازه زمانی ما بیشتر باشد، آنالیز دقیقتری نیز بهدست خواهد آمد. در بازارهای گاوی با توجه به حجم زیاد تقاضا، اکثر معامله گران ترجیح میدهند خریدار باشند و سرمایهگذاری کنند. ممکن است تعداد فروشندهها در پلتفرمهای معاملاتی کمتر شود و نرخهای خریدوفروش دچار تغییرات شود. این روند در بازارهای خرسی برعکس است؛ یعنی حجم درخواست فروش کالا بالاتر رفته و طبیعتاً خریدار کمتر خواهد شد. در بازار خرسی امکان از دست رفتن سرمایه بسیار بالا است؛ چراکه روند ریزش ارز موردنظر تاریخ مشخصی ندارد. اکثر افرادی که در بازارهای گاوی وارد معاملات شدهاند، تحمل ریسک را ندارند. کوچکترین ریزش، آنها را بههم خواهد ریخت و درصورتیکه قیمت کالای خریداریشده برای چند روز پیاپی روندی نزولی در پیش گیرد، سریعاً اقدام به فروش کالای خود خواهند کرد.
فرود نرم (Soft Landing)
پس از یک سال تورم فزاینده در کلیه کالاها و خدمات ازجمله ذرت و سویا، بالاخره امیدواریهایی نمایان شد. بانک مرکزی آمریکا (Federal Reserve) در سال 2022 بالاخره پس از مدتها انتظار، نرخ بهره را بهطور بیسابقهای افزایش داد. نتیجه این انقباض پولی و مالی در بهترین حالت، ممکن است رشد کندتر و همراه با کاهش تورم را در پی داشته باشد. بدترین سناریو این خواهد بود که استفاده از دارو افزایش نرخ بهره اقتصاد جهان را وارد رکود مینماید. در رکود، اگرچه تورم شکست خواهد خورد؛ اما از عوارض جانبی آن میتوان به افزایش بیشتر بیکاری اشاره نمود. در ابتدا زود بود که بگوییم فرود نرم یا تصادف رخ میدهد؛ اما سواری ناهموار است و مسافران عصبی هستند. قیمت ذرت در مقایسه با بالاترین میزان خود در همان سال (8 دلار در هر بوشل) 320 دلار در هر تن (فقط مقدار جزئی) کاهش داشته است که عواملی همانند جنگ در اوکراین و خشکسالی در اروپا و برخی از مناطق آمریکای شمالی در این قضیه مؤثر بوده است. اگرچه اجازه حرکت به کشتیها از بنادر اوکراین، به کاهش کمبود غلات کمک کرد؛ اما برداشت نهایی در اروپا و ایالاتمتحده ممکن است کمتر از حد انتظار باشد. تقاضای زیاد برای خرید ذرت و نگرانی در مورد میزان برداشت غلات در ایالاتمتحده و سراسر جهان در پاییز همان سال، باعث دامن زدن به بازار گاوی شده است و این احتمال وجود دارد که قیمتها در زمان برداشت به اوج خود برسد و پس از برداشت تا حدودی کاهش یابد. بااینحال، شروع یک بازار نزولی تمامعیار ممکن بود؛ البته چنین بازارهایی دوام بلندمدتی نخواهند داشت و افزایش قیمت منجر به تحریک تولید بالاتر میشود و همین قضیه منجر به مهار قیمت میگردد. درواقع ترکیب قدرتمند قیمت و تولید باعث مهار بازار گاوی شد. بااینحال این فرآیند ممکن بود مدتی طول بکشد. با توجه به کاهش رشد جهانی اقتصاد از 7/5 درصد در سال 2021 به 6/2 درصد در سال 2022 و در حدود 2 درصد در سال 2023 به دلیل کاهش تقاضا، روند بازار غلات نیز کاهشی بود. اگرچه آمریکا و اتحادیه اروپا هر دو در حال افزایش نرخ بهره برای مهار تورم بودند؛ اما رشد جهانی اقتصاد کندتر شد.
صنعت طیور آمریکا
رشد صنعت طیور جهان در سال 2022 در حدود 0/5 درصد میباشد که انتظار میرفت در سال 2023 به 1/8 درصد افزایش یابد. بهدلیل قیمت بالای گوشتهای رقیب و افزایش قیمت انرژی و غلات، تولید گوشت مرغ با سرعت بیشتری افزایش یافت.
در ایالات متحده آمریکا، پیشبینی این بود که میزان تولید در همان سال در مقایسه با سال گذشته، حدود 2/2 درصد افزایش یابد. این رشد در سال گذشته تنها نیم درصد بوده است. بیشتر این افزایش در نیمه دوم سال اتفاق خواهد افتاد.
با توجه به بالا بودن قیمت غلات و پایین بودن قیمت مرغ، ترکیب این دو عامل باعث زیان تولیدکنندگان مرغ گوشتی خواهد شد و بنابراین این افزایش در تولید، صنعت طیور آمریکا را عمیقاً به سمت بحران اقتصادی و خطر سوق خواهد داد.
از سال 2019 به بعد، یک شکاف در مصرف سرانه گوشت قرمز و گوشت طیور ایجاد شد؛ بهگونهای که مصرف گوشت مرغ روندی افزایشی پیدا کرد و مصرف گوشت قرمز کاهش یافت. انتظار میرود این واگرایی در زمینه مصرف گوشت قرمز همچنان ادامه داشته باشد و در سالهای آینده نیز مصرف سرانه گوشت طیور در جهان و بهویژه در آمریکا افزایش یابد.
مصرف سرانه گوشت طیور و گوشت قرمز
وضعیت صنعت پرورش جوجه گوشتی کشور
بهطورکلی عوامـل متعـددی سـبب شـده اسـت کـه در چنـد دهـۀ اخیـر، صنعـت پـرورش جوجـه گوشـتی باهدف تولیـد گوشـت مـرغ در سـطح جهـان توسـعه چشـمگیری یابـد. از آن جملـه میتوان به تولید محصـول با ضریـب تبدیل پایین (در مقایسـه بـا سـایر منابـع پروتئیـن حیوانـی)، صرفهجویی در جایـگاه و زمین مورداستفاده، سرمایهگذاری کمتر و امکان برگشـت سـریع سـرمایه، ارزان بودن محصول و بهداشـتی بودن ایـن محصـول در مقایسـه بـا سـایر منابـع پروتئیـن دامی اشـاره نمود.
در توسـعه و موفقیـت صنعت پرورش جوجه گوشـتی در سالهای اخیـر دو رکن مهـم وجـود دارد؛
اول، تولیـد سویههای تجـاری با پتانسـیل ژنتیکـی رشـد بـالا که عمدتـاً مدیـون فعالیـت شرکتهای اصـلاح نـژادی است.
دوم، اعمـال روشهای مدیریتی مـدرن و علمـی اعـم از کنترل شـرایط محیطی، تغذیـه، بهداشـت و سایر عوامل است که در سـایه آن قابلیـت ژنتیکی بـالای پرندگان میتواند بروز نماید.
در مسـیر تولید صنعتـی گوشـت مـرغ، چهـار مرحلـه عمـده وجـود دارد که درواقع چهارچـوب یک برنامـه اصـلاح نـژادی را بـرای رسـیدن به محصـول با بازدهـی تولیدی بـالا در آخرین مرحلـه تشکیل میدهد.
این مراحل شـامل پرورش مرغ لاین، اجداد، مادر و سویه تجاری (آمیخته) میباشند.
گسـترش چشـمگیر کمـی و کیفی صنعـت طیور در سالهای اخیـر در کشـور، عرصـه تولیـد مـرغگوشـتی را در برگرفته است؛ بهطوریکه در سـال 1397 میـزان تولیـد در کشـور ما حـدود 2/2 میلیون تن و مصرف سـرانه گوشـت مـرغ حدود 28 کیلوگرم در سـال بوده است. از منابـع پروتئیـن حیوانـی در سـبد مصرفی خانوار، گوشت مـرغ با حدود 34 درصد سهم، جایگاه ویژهای دارد.
جوجهریزی در سال 1401 با فراز و نشیب زیادی مواجه شد و نزدیک به 23 درصد نسبت به سال 1400 کمتر بوده است (بالغبر 1.272.000.000 قطعه).
صنعت طیور جهان در سال 2022 در حدود 0/6 درصد رشد داشته است و این آمار در سال 2023 به 1/8 درصد افزایش یافت. بهدلیل عدم برنامهریزی مناسب در روند تولید توسط دولت، این میزان در ایران کمتر از میانگین جهانی بوده است. از طرفی، بهدلیل قیمتگذاری دستوری، افزایش قیمت انرژی و غلات و همچنین قیمت بالای گوشتهای رقیب، پیشبینی میشود تولید گوشت مرغ در ایران با سرعت بیشتری افزایش یابد.
در مقابل، در آمریکا رشد تولید گوشت مرغ در سال گذشته 3 درصد بوده است و پیشبینی میشود میزان تولید امسال در مقایسه با سال گذشته، حدود 1/4 درصد افزایش یابد.
بر اسـاس گـزارش عملکـرد معاونـت امـور تولیـدات دامـی در سـال 1401، تعداد 18,500 واحـد مرغـداری گوشـتی با ظرفیت حدود 378 میلیون قطعه در کشور مشغول فعالیـت بودهاند.
مزایای تولید مرغ با وزن استاندارد برای تولیدکنندگان و مصرفکنندگان
تولید مرغ با وزن استاندارد، بهعنوان یک راهبرد مهم در بهبود بهرهوری و کیفیت تولید، مزایای متعددی را هم برای تولیدکنندگان و هم برای مصرفکنندگان به همراه دارد.
مزایای تولید برای تولیدکنندگان:
افزایش بهرهوری و بازده تولید.
بهبود کیفیت و کمیت گوشت مرغ.
کاهش میزان مصرف دان و بهبود ضریب تبدیل غذایی.
کاهش خطر بروز بیماریهای میکروبی در واحدهای پرورش.
کاهش مصرف آنتیبیوتیک و در نتیجه کاهش هزینههای درمانی.
کاهش بروز بیماریهای متابولیکی نظیر سندرم مرگ ناگهانی و آسیت.
کاهش درصد تلفات ناشی از وزن بالای مرغها.
افزایش تراکم پرورش در واحد سطح تا حدود ۲۰ درصد.
افزایش تعداد دورههای پرورش در سال.
استانداردسازی فرآیند تولید گوشت مرغ.
ارتقای توان صادراتی و امکان حضور در بازارهای منطقهای و جهانی.
مزایای تولید برای مصرفکنندگان:
دسترسی به محصول سالم و ایمن.
ارتقای سطح سلامت و بهداشت عمومی جامعه.
بهبود طعم، مزه و تردی گوشت ران و سینه.
کاهش افت کیفیت لاشه و بهبود ماندگاری گوشت.
کاهش باقیماندههای آنتیبیوتیکی در گوشت و در نتیجه کاهش مقاومت دارویی در مصرفکنندگان.
کاهش درصد پوست و چربی محوطه بطنی در گوشت مرغ.
کاهش احتمال بروز بیماریهای قلبی و عروقی در جامعه.
سهولت در پختوپز و افزایش امکان خرید برای اقشار کمدرآمد.
تا زمانی که زنجیره یکپارچه تولید مرغ در صنعت مرغداری کشور شکل نگیرد، بسیاری از مشکلات فعلی همچنان ادامه خواهند داشت. بهعنوان نمونه، شرکت «Tyson Foods» در ایالاتمتحده بهتنهایی سالانه حدود ۱۱ میلیون تن گوشت مرغ تولید میکند؛ این در حالی است که کل تولید سالانه گوشت مرغ در ایران حدود ۲/۵ میلیون تن است.
طبق آمار جهانی در سال ۲۰۲۳، ایالاتمتحده با تولید بیش از ۲۱ میلیون تن گوشت مرغگوشتی، بزرگترین تولیدکننده این محصول در جهان بوده است. پس از آن، کشورهای برزیل، چین و اعضای اتحادیه اروپا نیز در صدر فهرست تولیدکنندگان گوشت مرغ قرار داشتهاند.
جدول ردهبندی بزرگترین تولیدکنندگان گوشت مرغ در دنیا در سال 2023
از اردیبهشت سال 1401، دولت با استناد به مصوبه مجلس شورای اسلامی، به اصلاح نظام پرداخت یارانهها اقدام کرد و ارز 4200 تومانی واردات کالاهای اساسی که به کالاهایی نظیر گندم، جو، ذرت، سویا، روغن و دانههای روغنی اختصاص پیدا میکرد را حذف کرده و متقابلاً به هموطنان یارانه نقدی پرداخت نمود. همانطورکه پیشبینی میشد پس از حذف ارز، قیمت این کالاها و بهطبع آن دیگر کالاهای اساسی نظیر مرغ که متأثر از این قیمتها بود افزایش قابلتوجهی را تجربه کرد. از آن به بعد در پی افزایش هزینههای تولیدکنندگان کالاهای اساسی و به دلیل نبود امکان نظارت کامل به وضعیت قیمتها در سطح کشور، بازار خیلی از کالاها ازجمله بازار مرغ، نابسامانی فراوانی را تجربه کرد و گاهاٌ نرخهای متفاوتی در سطح بازار مشاهده میشد. جالب است که در این شرایط قیمت مصوب مصرفکننده برای گوشت مرغ خانوار 598000 ریال تعیینشده بود؛ این در حالی بود که قیمت متناظر با این قیمت، با قیمت تمامشده مرغ از منظر تولیدکنندگان اختلاف فاحشی داشت که خود عامل اصلی چند نرخی شدن مرغ بود. در ادامه این نابسامانی در آبان ماه 1401، ستاد تنظیم بازار قیمت مصوب را از 598000 ریال به 630000 ریال تغییر نرخ داد و این تغییر نرخ باعث یکسانی قیمت در کل کشور شد تا مرغداران نیز دغدغه کمتری برای تولید داشته باشند.
نتیجهگیری
صنعت طیور ایران گسترشیافته؛ اما «توسعهنیافته» است و باید نسبت به الگوبرداری از کشورهای صاحب سبک و توسعهیافته تلاش بیشتری داشته باشیم.
صنعت طیور ایران اگرچه صنعتی بزرگ و گسترشیافته است؛ اما «توسعهیافته» نیست؛ زیرا باوجود آرامش فعلی و ثبات حاکم بر صنعت طیور، هنوز هم ناپایداری و ریسکهای بسیاری این صنعت را تهدید میکند. وضعیت این صنعت در ایران و رکوردهای اخیر که با میانگین تقریبی 130 میلیون قطعه جوجه ریزی در هرماه است، باعث شده که این صنعت در ایران گسترش خوبی پیدا کند ولی مطمئناٌ باید قبول کنیم توسعهنیافته است.
دکترین حمایتی در تقابل با قیمت گذاری دستوری در صنعت طیور امیدبخش نیست و این بخش به حمایتهای مالی، تسهیلات بانکی با نرخ 5 تا 7 درصد، کمکهای فنی-نهادهای و تزریق نوآوریها، تحقیق و توسعه، مطالعات بهروز، تشکلهای پرقدرت، مشوقهای صادراتی و حمایتهای سیاسی در مجلس قانونگذاری و از همه مهمتر «نظام حکمرانی آمار» نیاز دارد. در طول 4 دهه گذشته، صنعت طیور ایران بسیار گسترشیافته و موفقیتهای بسیاری بهدست آورده است که قابلمقایسه با دهههای 40 و 50 نیست. امروزه این صنعت در گذار از 130 میلیون قطعه جوجهریزی ماهانه، درحال رسیدن به مرز بیش از 8 هزارتن تولید مرغ است. نیاز بازار به توزیع روزانه مرغ هم تقریباً به 7 هزار و 600 تن رسیده و تولید سالانه کشور به بیش از 2.5 میلیون تن گوشت مرغ نزدیک شده است. این رکوردهای تازه که ما را در باشگاه 10 کشور بزرگ و قدرتمند تولیدکنندگان گوشت مرغ دنیا قرار داده، برای پایداری خویش، ضرورت بازبینی ساختاری در صنعت طیور کشور را اجتنابناپذیر ساخته است. این صنعت به حمایتهای غیرمستقیم بیشتری نیاز دارد. ضریب نفوذ سرمایه و سرمایهگذاری در صنعت طیور، پایین و شدت استهلاک بالا است. برنامه منظم و جامع هماهنگ بین دولت و بخش خصوصی برای صادرات نداریم. بسته بیمهها در صنعت طیور جذاب نیست؛ مثلاً «ادغام عمودی و تولید قراردادی» بهعنوان تحولات مهم در افزایش کارایی زنجیره تأمین در صنعت طیور اثباتشده است؛ اما روند این تحولات تکاملی در صنعت طیور ایران بهکندی پیش میرود.
ادغام عمودی زمانی اتفاق میافتد که شرکتهای صنعت طیور تلاش میکنند تا ردپای خود را در زنجیره تأمین یا فرآیند تولید گسترش دهند؛ مثلاً یک شرکت بهجای چسبیدن به یک نقطه واحد در طول فرآیند، درگیر یکپارچگی عمودی میشود تا بیشتر به سایر جنبههای فرآیند (تأمین کنجاله، ذرت، جوجه یکروزه و…) متکیبهخود شود. تا پایان سال 2024، سه شرکت برتر(Tyson Foods)، (Pilgrim’s) و (Perdo) حدود 71 درصد از کشتار طیور ایالاتمتحده را به خود اختصاص خواهند داد. گوشت مرغ این سه شرکت برتر با حداقل 30 نام تجاری مختلف به بازارهای جهانی عرضه میشود. بیش از 92 درصد از تمام جوجههایی که در اروپا و آسیای جنوب شرقی برای گوشت پرورش مییابند (مرغهای گوشتی) توسط پرورشدهندگان قراردادی پرورش مییابند. شرکتی که مرغدار با آن قرارداد دارد جوجهها، خوراک، مراقبتهای دامپزشکی و مشاوره فنی را ارائه میکند که در مقایسه با تولیدکنندگان مستقل، حدود 93 درصد از ریسک اقتصادی را از مرغداران کاهش میدهد و دور میکند. فعالان صنعت مرغ با ترکیب مراحل تولید در شرکتهای بزرگ یکپارچه عمودی که میتوانستند از فناوری بهسرعت در حال تغییر استفاده کنند، رشد زیادی کرده اند؛ اما در ایران این روند با سرانه مصرف در حال رشدی، معادل 33 کیلوگرم برای هر ایرانی و تغییرات وسیع در الگوریتم تأمین نهاده (نظام بازار گاه) تا کشتار مرغ بسیار بطئی است.
منابع:
- ITPNEWS.com
- گزارش سالانه رهتاب
- مجله آماری Aviagen
- مرکز آمار ایران
دیدگاهی یافت نشد